< powrót do listy artykułów
skała, która zostanie przetworzona na glinę zisha – miasto Yixing, czerwiec 2019
Według najczęstszego sposobu podziału glin zisha, wyróżnia się 3 główne kategorie gliny:
– Zini – glinka purpurowa
– Hongni – glinka czerwona
– Duanni – mieszanka glin o żółtym, szarym, zielonkawym lub nawet białawym kolorze
Każdy z tych typów gliny można podzielić dalej na jeszcze bardziej konkretne podkategorie, które dla koneserów ceramiki z gliny zisha mają duże znaczenie.
Oprócz trzech powyższych kategorii głównych, niektórzy wyróżniają jeszcze lüni (glinkę zieloną) i heini lub wuni (glinkę czarną), ale raczej należy je traktować je tylko jako podkategorie. Ze względu na spektrum kolorów, w których występuje glina z Yixing, bywała ona też nazywana „pięciobarwną ziemią” (五色土).
Poniższy tekst ma charakter kompendium, z którym można będzie się skonsultować, gdy będziecie potrzebować informacji o jakimś typie gliny z Yixing. Rzadko podane będą typy herbat rekomendowane do parzenia w czajniczkach z danej gliny, bo przy tak dużej różnorodności i glin i ich składu chemicznego, a także przy tak dużej różnorodności herbat, praktycznie nie da się tego dobrze dopasować bez przeprowadzenia praktycznych testów.
.JPG)
wszystkie najważniejsze typy gliny zisha przedstawione w muzem ceramiki w Yixing
Dosłownie glina purpurowa, to najczęstszy typ gliny z Yixing. Po wypaleniu przybiera odcienie brązowo-purpurowe. Glina zini jest plastyczna i ma małą kurczliwość podczas wypału, co pozwoliło na tworzenie z niej czajniczków o wyszukanym i skomplikowanym kształcie. Zini jest porowatą gliną i zyskała sławę na tym, że potrafi poprawić smak parzonych w niej herbat niższej jakości. Dawniej nazywana była qingni 青泥. Specjaliści wyróżniają ponad 20 podtypów zini. Warto wymienić kilka najbardziej popularnych z nich:
czajniczek z gliny zini
– Dicaoqing 底槽青 – „glina z dna rowu”, jej nazwa prawdopodobnie wzięła się stąd, że w przypadku odkrywkowego wydobywania gliny, znajdowano ją na jednej z najniżej położonych warstw. Niska kurczliwość na poziomie nie większym niż 5,5% pozwalała na dużą swobodę artystyczną przy tworzeniu z tej gliny. Na glinie dicaoqing wytwarza się ładna patyna. Uważana za glinę bardzo uniwersalną, nadającą się do parzenia w większości herbat. Średni stopień porowatość. Przy wypale w niższej temperaturze, około 1150-1170°C, przybiera barwę ciemnoczerwoną, a przy wysokiej temperaturze wypału (maksymalnie do 1250°C) odcienie ciemnobrązowe i purpurowe. Była to ulubiona glina mistrza Gu Jingzhou, najsłynniejszego twórcy czajniczków yixing.
czajniczek z gliny dicaoqing
– Tianqingni 天青泥 – glina często wykorzystywana w czasach dynastii Ming i Qing, obecnie już nie jest wydobywana, bo jej kopalnia została zalana i jest małym jeziorem. Ta glina ma teraz status niemal legendarny i większość nowych czajniczków, które są z niej rzekomo wytwarzane, to podróbki wykonywane w rzeczywistości z innych glin, czasem sztucznie barwionych. Według chińskich źródeł, oryginalna tianqingni powinna mieć kolor wątrobiany, lub czerwono-brązowy, tym ciemniejszy, im wyższa temperatura wypału, która mieści się w przedziale 1160-1210°C. Wypalona glina może mieć też drobne jaśniejsze kropeczki. Kurczliwość tianqingni to około 8%.
XIX-wieczny czajniczek z gliny zini, kolekcja autora
przykład gliny qingshuini
– Lao Zini 老紫泥– dosłownie „stara glina purpurowa” – klasyczna glina purpurowa sezonowana przez dłuższy czas niż standardowo. Może też oznaczać glinę zini przetwarzaną według „dawnych metod”, co zazwyczaj wiąże się z większą ilością zanieczyszczeń w glinie, a w rezultacie bardziej surowym, nieregularnym wyglądem, jak i wyższą zawartością żelaza.
To chyba najbardziej skomplikowana i rodząca najwięcej nieporozumień kategoria. Wszystko dlatego, że w obrębie tej kategorii klasyfikowane są dwie podkategorie gliny o zupełnie różnym pochodzeniu, składzie chemicznym i właściwościach – łączy je jedynie czerwony kolor, chociaż to inne odcienie czerwieni. Mowa o standardowej glinie zisha hongni (czerwona) oraz o glinie zhuni hongni (cynobrowa).
czajniczek z gliny zhuni (po lewej) i hongni (po prawej)
Zhuni hongni to glina ze skały typu nenni, czyli z mułowca. Zhuni jest generalnie gliną bardziej pożądaną od standardowego hongni i rzadziej występującą. Wypalone z tej gliny czajniczki mają gładszą strukturę, większą gęstość i bardziej żywy, czerwono-pomarańczowy kolor. Przy stuknięciu pokrywką o korpus wydają wyższy dźwięk niż takie same czajniczki z hongni, ale nie polecamy tego sprawdzać, bo grozi to uszkodzeniem. Natomiast mówiąc o strukturze, trzeba mieć jeszcze na uwadze, że na ten parametr największy wpływ ma stopień zmielenia rudy, więc nie należy używać go jako ostatecznego wyznacznika do rozróżnienia czajniczków. Glina zhuni ma wyjątkowo dużą kurczliwość podczas wypału, nawet do 25%. Sprawia to, że w wyniku naprężeń wiele czajniczków pęka podczas wypału, dodatkowo wpływając na cenę. Ta cecha zhuni sprawia także, że nie da się z tej gliny robić dużych czajniczków i rzadko spotkamy takie powyżej 150 ml. Jest też zarezerwowana do prostych, klasycznych kształtów, bez znacznych zdobień, które nie wytrzymałyby procesu wypału. Dla porównania, kurczliwość zisha hongni to około 13-15%. Standardowa glina zhuni wypalana jest w temperaturze około 1100°C. Na czajniczkach z zhuni, wypalonych do granic możliwości hej gliny, mogą pojawić się charakterystyczne drobne „zmarszczki”.
czajniczek z gliny Xiaomeiyao zhuni z widocznymi charakterystycznymi zmarszczkami, kolekcja autora
W obrębie gliny zhuni można znaleźć kolejne subkategorie, niektóre z nich bardzo rzadkie:
– Lao zhuni 老朱泥– tak jak w przypadku lao zini, może oznaczać długo sezonowaną glinę, ale może także odnosić się do gliny zhuni przetwarzanej w dawnym stylu.
faktura czajniczka z gliny lao zhuni, kolekcja autora
– Zhuni dahongpao 朱泥大红袍 – typ zhuni z większą zawartością tlenku żelaza, co skutkuje głębszym i bardziej żywym odcieniem czerwieni. Ekstremalna kurczliwość w czasie wypału – nawet powyżej 30%, a niektóre źródłą piszą nawet o 40% kurczliwości.. Tylko około 1% zhuni to prawdziwe dahongpao. Na rynku można znaleźć wiele podróbek tej gliny, uzyskiwanych przez dodanie tlenku żelaza do innej gliny.
– Xiao hongni 小红泥 („mała czerwona glina”) – gładka glina wypalana w temperaturze ok. 1080°C, kurczliwość ponad 20%. Jako xiao hongni niektórzy określają też glinę typu nenni bez domieszki jakiejkolwiek innej gliny, podczas gdy inne zhuni mogą mieć takie domieszki.
– Xiaomeiyao zhuni 小煤窑朱泥 – ceniona, bardzo czysta glina zhuni, pochodząca z kopalni Xiaomeiyao. Kurczliwość ok. 30%, wypalana w temperaturze 1080°C. Intensywnie czerwona barwa.
– Shihongni 石红泥– bardzo rzadka glina o małej plastyczności i kurczliwości powyżej 25%, zawierająca ekstremalnie dużo tlenku żelaza. Niektóre źródła podają, że czajniczki te wzbogacają wodę jonami żelaza nawet w większym stopniu niż żeliwne japońskie czajniki do gotowania wody. Oprócz tego, że z gliną tą trudno się pracuje, to wiele czajniczków pęka w trakcie wypału, dlatego czajniczek z czystej gliny shihongni jest rzadko spotykany – charakteryzuje się bardzo ciemnym odcieniem czerwieni.
– Shihuangni 石黄泥 lub zhushani 朱砂泥 – tak jak shihongni, jest to glina bardzo rzadka, znajdowana w najgłębszych warstwach kopalni Zhaozhuang i Xiaomeiyao, rzadko używana bez domieszek do produkcji czajniczków ze względu na małą plastyczność i kurczliwość do 40%. Surowa ruda ma kolor żółty, a po wypaleniu kolor żółto-czerwony w niższym zakresie temperatur (ok. 1130°C) i niemal czarny, metaliczny w górnym zakresie temperatur (ok. 1200°C). W czasach dynastii Ming nazwa shihuangni bywałą używana do określania ogółu glin zhuni.
– Bai zhuni 白朱泥 – „biała zhuni” – rzadko występująca i rzadko używana. Kurczliwość około 25%, szeroki zakres temperatury wypału od 1065 do znacznie powyżej 1200°C.
Zisha Hongni – standardowa hongni 红泥, czerwona glina ze skały typu jiani, czyli aleurytu. Chociaż kolorem bliżej jej do zhuni, to charakterystyką i wpływem na herbatę bliżej jej do zini. Jest bardziej porowata od zhuni, ale mniej porowata od zini.
Temperatura wypału 1120～1180℃ kurczliwość, w zależności od rodzaju i pochodzenia, ok. 5.5%-13%. Mówiąc o „oryginalnej” hongni najczęściej ma się na myśli Huanglongshan hongni, czerwoną glinę wydobywaną w kopalni Huanglongshan. Gliny hongni są bardzo uniwersalne, dobrze nadadzą się do parzenia wielu rodzajów herbat.
klasyczny czajniczek z gliny hongni, Fabryka nr 1, lata 89-92, kolekcja autora
– Da hongni („duże hongni”) – 大红泥 rzadsza glina hongni z Huanglongshan, ciemnoczerwona, temperatura wypału 1120-1150°C, kurczliwość 12%. Zapasy tej gliny zostały już wyczerpane.
– Jiangpo hongni – 降坡红泥 jiangponi (dosłownie „glina z osuwiska”) jest mieszanką glin hongni, zini oraz duanni, ale jeśli hongni zdecydowanie przeważa w mieszance, to bywa klasyfikowana jako podtyp czerwonej gliny. Jiangpo hongni występuje w pobliżu kopalni Huanglongshan. Złoża bardziej oddalone od Huanglongshan mają mniejszą zawartość czerwonej gliny, a większą zawartość duanni.
przykład gliny jiangpo hongni z widocznymi jasnymi plankami gliny duanni
czajniczek z gliny duanni
Czajniczki z niektórych typów gliny duanni są znane z tego, że wyraźnie wpływają na aromat i smak parzonych w nich herbat, ograniczając wiele aromatów, w związku z czym mogą być dobrym wyborem do herbat, które mają pewne wady wymagające zamaskowania, ale niekoniecznie będą najlepszym wyborem do bardzo dobrych herbat, których smaki i aromaty chcielibyśmy podkreślić na tyle, na ile to tylko możliwe. Jednak jest to kategoria szeroka i nie można jej generalizować – wśród glin duanni można znaleźć takie, które są gładkie i niechłonne niemal jak porcelana.
– Benshan duanni 本山段泥 – oryginalna, standardowa duanni z kopalni Huanglongshan, glina ziarnista, piaszczysta, o ciepłej żółtej barwie
– Benshan lüni 本山绿泥– oryginalna „zielona glina”, obecnie już rzadko spotykana. Wykonane z niej czajniczki mają pastelową żółtą barwę
– Mo lüni 墨绿泥 – atramentowo-zielona glina – występuje na rynku często, ale jej kolor osiągany jest przez barwienie duanni tlenkiem chromu i tlenkiem kobaltu
– Huangjin duan 黄金段 – glina o lekko złotawym zabarwieniu
– Qinghui duan 青灰段 – ziarniste duanni w kolorze popielatym
– Zhima duan 芝麻段 – sezamowe duanni – nazywane tak przez liczne czarne drobinki zawarte w glinie, przypominające ziarenka sezamu
– Bai duan 白段 – biała duanni – mieszanka glin z dużą zawartością bardzo jasnej gliny.
surowa i wypalona glina lüni w muzeum ceramiki w Yixing
przykład gliny duanni z wyraźnie zaznaczonymi czarnymi drobinkami
– Jiangponi 降坡泥 – mieszanka hongni, zini i duanni, wypalana w temperaturze 1150-1200°C, kurczliwość około 12%. Odkryta przypadkowo w latach 90. podczas budowy nowej drogi w pobliżu kopalni Huanglongshan. Może występować w szerokiej gamie kolorów, od żółtawych do brązowo-purpurowych. Przeważają takie o zabarwieniu czerwono-brązowym, nazywane jiangpo hongni, „czerwona glina z osuwiska”. Taka glina występuje bliżej kopalni Huanglongshan, natomiast złoża bliżej Qinglongshan mają więcej gliny duanni i uznawane są za niższej jakości. Uważa się, że herbata parzona w czajniczkach z tej gliny ma mniej cierpkości. Jiangponi szybko nabiera też ładnej patyny.
– Heini 黑泥 – czarna glina – temperatura wypału 1140°C, kurczliwość ok. 14%. Bardzo rzadka glina, która występowała w kopalni Huanglongshan pod pokładami gliny zini. Przez niektórych klasyfikowana jako podtyp zini, a przez niektórych jako zupełnie osobny typ i jeden z „podstawowych” kolorów glin zisha z Yixing. Stare czajniczki wykonane z czystej gliny heini są ekstremalnie rzadkie, a obecnie zasoby tej gliny zostały wyczerpane. Dlatego można mieć niemal pewność, że czajniczek sprzedawany jako heini jest barwiony lub wykonany z innej gliny wypalanej w atmosferze redukcyjnej.
– Heitiesha i Heijinsha 黑铁砂 / 黑金沙– dosłownie „czarno-stalowy piasek” i „czarno-złoty piasek”. Czasem sprzedawane jako naturalnie czarne rodzaje gliny, w rzeczywistości powstają przez dodanie manganu do innej gliny, najczęściej zini.
– Baini 白泥 – biała glina – obecnie bez mieszania bardzo rzadko znajduje zastosowanie w produkcji czajniczków, chociaż można znaleźć przykłady takich czajniczków z przeszłości. Częściej używa się jej do produkcji większych naczyń na przykład używanych bezpośrednio na ogniu. Surowa ruda ma kolor niemal biały, po wypaleniu blado-żółty, blado-zielony, brudny biały lub lekko czerwony, przez domieszkę występującej w pobliżu czerwonej gliny. W przeciwieństwie do głównych glin z Yixing, biała glina często jest szkliwiona lub barwiona.
donica na bonsai, XVIII wiek, biała glina, własność japońskiego kolekcjonera, źródło zdjęcia: https://www.sohu.com/a/509418774_121124391
Dashuitan 大水潭 – historyczna kopalnia, z której pochodziła znaczna część gliny zini w czasach dynastii Ming i Qing. Kopalnia odkrywkowa, na początku XX wieku zalana przez wody gruntowe.
Baoshan 宝山 – płytka odkrywkowa kopalnia, wykorzystywana w czasach przed otwarciem zinstytucjonalizowanych kopalni.
Huanglongshan 黄龙山 – najbardziej znana i największa kopalnia gliny w Yixing. Ostatni z pięciu szybów został zamknięty w 1999 roku. Za część Huanglongshan można też uznać kopalnię Taixi, w której wydobycia gliny zakazano w w roku 2004. Nielegalne wydobycie gliny w Huanglongshan było kontynuowane do roku 2010, kiedy teren został ogrodzony wysokim murem.
ogrodzona murem kopalnia Huanglongshan
Qinglongshan 青龙山 – odkrywkowa kopalnia działająca w latach 1987-1994. Została zalana, a wokół powstałego jeziora założono park miejski.
zalana kopalnia Qinglongshan
Hongwei 红卫, Xiangshan 香山, Xiaomeiyao 小煤窑 – kopalnie odkrywkowe we wsi Hongwei lub w jej pobliżu, wydobywające przede wszystkim glinę zhuni.
Zhaozhuang 赵庄, Hehuatan 荷花潭, Jiangli 蒋笠 – kopalnie odkrywkowe we wsi Zhaozhuang, wydobywające przede wszystkim zhuni.
Czajniczki yixing cz. II: Rodzaje gliny z Yixing
Materiał, z którego wytwarza się czajniczki yixing nie jest pozyskiwany w formie gliny, lecz w formie rudy – czyli po prostu skał, które po wydobyciu są sezonowane co najmniej kilka lat (co najmniej 3 lata), następnie kruszone, mielone i mieszane z wodą do uzyskania struktury masy ceramicznej. Gotowa masa ponownie musi być przez pewien czas sezonowana do uzyskania odpowiedniej plastyczności. Wspomniana ruda to skały osadowe (pyłowce i mułowce), więc skały kruche – niektóre z nich można kruszyć gołymi rękami, szczególnie po kilku latach sezonowania. Gliny pochodzące z aleurytów nazywane są jiani (甲泥), a gliny z mułowców to nenni 嫩泥, ale ten podział jest rzadko spotykany i pewnie interesuje głównie samych ceramików oraz geologów.
skała, która zostanie przetworzona na glinę zisha – miasto Yixing, czerwiec 2019
Według najczęstszego sposobu podziału glin zisha, wyróżnia się 3 główne kategorie gliny:
– Zini – glinka purpurowa
– Hongni – glinka czerwona
– Duanni – mieszanka glin o żółtym, szarym, zielonkawym lub nawet białawym kolorze
Każdy z tych typów gliny można podzielić dalej na jeszcze bardziej konkretne podkategorie, które dla koneserów ceramiki z gliny zisha mają duże znaczenie.
Oprócz trzech powyższych kategorii głównych, niektórzy wyróżniają jeszcze lüni (glinkę zieloną) i heini lub wuni (glinkę czarną), ale raczej należy je traktować je tylko jako podkategorie. Ze względu na spektrum kolorów, w których występuje glina z Yixing, bywała ona też nazywana „pięciobarwną ziemią” (五色土).
Poniższy tekst ma charakter kompendium, z którym można będzie się skonsultować, gdy będziecie potrzebować informacji o jakimś typie gliny z Yixing. Rzadko podane będą typy herbat rekomendowane do parzenia w czajniczkach z danej gliny, bo przy tak dużej różnorodności i glin i ich składu chemicznego, a także przy tak dużej różnorodności herbat, praktycznie nie da się tego dobrze dopasować bez przeprowadzenia praktycznych testów.
wszystkie najważniejsze typy gliny zisha przedstawione w muzem ceramiki w Yixing
Zini
Dosłownie glina purpurowa, to najczęstszy typ gliny z Yixing. Po wypaleniu przybiera odcienie brązowo-purpurowe. Glina zini jest plastyczna i ma małą kurczliwość podczas wypału, co pozwoliło na tworzenie z niej czajniczków o wyszukanym i skomplikowanym kształcie. Zini jest porowatą gliną i zyskała sławę na tym, że potrafi poprawić smak parzonych w niej herbat niższej jakości. Dawniej nazywana była qingni 青泥. Specjaliści wyróżniają ponad 20 podtypów zini. Warto wymienić kilka najbardziej popularnych z nich:
czajniczek z gliny zini
– Dicaoqing 底槽青 – „glina z dna rowu”, jej nazwa prawdopodobnie wzięła się stąd, że w przypadku odkrywkowego wydobywania gliny, znajdowano ją na jednej z najniżej położonych warstw. Niska kurczliwość na poziomie nie większym niż 5,5% pozwalała na dużą swobodę artystyczną przy tworzeniu z tej gliny. Na glinie dicaoqing wytwarza się ładna patyna. Uważana za glinę bardzo uniwersalną, nadającą się do parzenia w większości herbat. Średni stopień porowatość. Przy wypale w niższej temperaturze, około 1150-1170°C, przybiera barwę ciemnoczerwoną, a przy wysokiej temperaturze wypału (maksymalnie do 1250°C) odcienie ciemnobrązowe i purpurowe. Była to ulubiona glina mistrza Gu Jingzhou, najsłynniejszego twórcy czajniczków yixing.
czajniczek z gliny dicaoqing
– Tianqingni 天青泥 – glina często wykorzystywana w czasach dynastii Ming i Qing, obecnie już nie jest wydobywana, bo jej kopalnia została zalana i jest małym jeziorem. Ta glina ma teraz status niemal legendarny i większość nowych czajniczków, które są z niej rzekomo wytwarzane, to podróbki wykonywane w rzeczywistości z innych glin, czasem sztucznie barwionych. Według chińskich źródeł, oryginalna tianqingni powinna mieć kolor wątrobiany, lub czerwono-brązowy, tym ciemniejszy, im wyższa temperatura wypału, która mieści się w przedziale 1160-1210°C. Wypalona glina może mieć też drobne jaśniejsze kropeczki. Kurczliwość tianqingni to około 8%.
XIX-wieczny czajniczek z gliny zini, kolekcja autora
– Qinghuini 青灰泥 – chociaż jest to mieszanka glin zini i duanni, to zazwyczaj klasyfikuje się ją jako rodzaj zini, bo to ona przeważa w składzie. Ciemno-szara glina o kurczliwości około 13%, plastyczną, wypalaną w temperaturze ok. 1200°C. Odpowiednia do wielu typów herbaty. W wypalonej glinie można zobaczyć żółto-złote kropeczki – to właśnie domieszka duanni.
– Hongpilong 红皮龙 („smok o czerwonej skórze”) – glina z kopalni Huanglongshan, tworzy na powierzchni czajniczka charakterystyczną fakturę „skórki gruszki”. Często klasyfikowana jako typ hongni (czerwonej gliny), bo wytwarzane z niej czajniczki mają barwę czerwoną. Pod względem składu chemicznego nieprzetworzonego surowca zaliczana jest jednak bardziej podobna do zini, a nie do hongni. Wypał w temperaturze ok. 1160-1200°C, kurczliwość 13-15%.
– Wuni 乌泥 – dosłownie czarna glina, chociaż wypalona glina nie ma czarnej barwy – znajdowana w małych ilościach. Temperatura wypału 1200-1220°C. Wypalona glina ma barwę czerwono-żółto-szarą, tym bledszą, im wyższa temperatura wypału. Bez mieszania słabo nadaje się do produkcji czajniczków, ale często bywa mieszana z innymi glinami.
– Qingshuini 清水泥 „glina czystej wody” – to inna nazwa dla najbardziej standardowej, klasycznej zini, której używa się w celu podkreślenia faktu, że to czysta zini bez żadnych domieszek.
– Hongpilong 红皮龙 („smok o czerwonej skórze”) – glina z kopalni Huanglongshan, tworzy na powierzchni czajniczka charakterystyczną fakturę „skórki gruszki”. Często klasyfikowana jako typ hongni (czerwonej gliny), bo wytwarzane z niej czajniczki mają barwę czerwoną. Pod względem składu chemicznego nieprzetworzonego surowca zaliczana jest jednak bardziej podobna do zini, a nie do hongni. Wypał w temperaturze ok. 1160-1200°C, kurczliwość 13-15%.
– Wuni 乌泥 – dosłownie czarna glina, chociaż wypalona glina nie ma czarnej barwy – znajdowana w małych ilościach. Temperatura wypału 1200-1220°C. Wypalona glina ma barwę czerwono-żółto-szarą, tym bledszą, im wyższa temperatura wypału. Bez mieszania słabo nadaje się do produkcji czajniczków, ale często bywa mieszana z innymi glinami.
– Qingshuini 清水泥 „glina czystej wody” – to inna nazwa dla najbardziej standardowej, klasycznej zini, której używa się w celu podkreślenia faktu, że to czysta zini bez żadnych domieszek.
przykład gliny qingshuini
– Lao Zini 老紫泥– dosłownie „stara glina purpurowa” – klasyczna glina purpurowa sezonowana przez dłuższy czas niż standardowo. Może też oznaczać glinę zini przetwarzaną według „dawnych metod”, co zazwyczaj wiąże się z większą ilością zanieczyszczeń w glinie, a w rezultacie bardziej surowym, nieregularnym wyglądem, jak i wyższą zawartością żelaza.
Hongni
To chyba najbardziej skomplikowana i rodząca najwięcej nieporozumień kategoria. Wszystko dlatego, że w obrębie tej kategorii klasyfikowane są dwie podkategorie gliny o zupełnie różnym pochodzeniu, składzie chemicznym i właściwościach – łączy je jedynie czerwony kolor, chociaż to inne odcienie czerwieni. Mowa o standardowej glinie zisha hongni (czerwona) oraz o glinie zhuni hongni (cynobrowa).
czajniczek z gliny zhuni (po lewej) i hongni (po prawej)
Zhuni hongni to glina ze skały typu nenni, czyli z mułowca. Zhuni jest generalnie gliną bardziej pożądaną od standardowego hongni i rzadziej występującą. Wypalone z tej gliny czajniczki mają gładszą strukturę, większą gęstość i bardziej żywy, czerwono-pomarańczowy kolor. Przy stuknięciu pokrywką o korpus wydają wyższy dźwięk niż takie same czajniczki z hongni, ale nie polecamy tego sprawdzać, bo grozi to uszkodzeniem. Natomiast mówiąc o strukturze, trzeba mieć jeszcze na uwadze, że na ten parametr największy wpływ ma stopień zmielenia rudy, więc nie należy używać go jako ostatecznego wyznacznika do rozróżnienia czajniczków. Glina zhuni ma wyjątkowo dużą kurczliwość podczas wypału, nawet do 25%. Sprawia to, że w wyniku naprężeń wiele czajniczków pęka podczas wypału, dodatkowo wpływając na cenę. Ta cecha zhuni sprawia także, że nie da się z tej gliny robić dużych czajniczków i rzadko spotkamy takie powyżej 150 ml. Jest też zarezerwowana do prostych, klasycznych kształtów, bez znacznych zdobień, które nie wytrzymałyby procesu wypału. Dla porównania, kurczliwość zisha hongni to około 13-15%. Standardowa glina zhuni wypalana jest w temperaturze około 1100°C. Na czajniczkach z zhuni, wypalonych do granic możliwości hej gliny, mogą pojawić się charakterystyczne drobne „zmarszczki”.
czajniczek z gliny Xiaomeiyao zhuni z widocznymi charakterystycznymi zmarszczkami, kolekcja autora
W obrębie gliny zhuni można znaleźć kolejne subkategorie, niektóre z nich bardzo rzadkie:
– Lao zhuni 老朱泥– tak jak w przypadku lao zini, może oznaczać długo sezonowaną glinę, ale może także odnosić się do gliny zhuni przetwarzanej w dawnym stylu.
faktura czajniczka z gliny lao zhuni, kolekcja autora
– Zhuni dahongpao 朱泥大红袍 – typ zhuni z większą zawartością tlenku żelaza, co skutkuje głębszym i bardziej żywym odcieniem czerwieni. Ekstremalna kurczliwość w czasie wypału – nawet powyżej 30%, a niektóre źródłą piszą nawet o 40% kurczliwości.. Tylko około 1% zhuni to prawdziwe dahongpao. Na rynku można znaleźć wiele podróbek tej gliny, uzyskiwanych przez dodanie tlenku żelaza do innej gliny.
– Xiao hongni 小红泥 („mała czerwona glina”) – gładka glina wypalana w temperaturze ok. 1080°C, kurczliwość ponad 20%. Jako xiao hongni niektórzy określają też glinę typu nenni bez domieszki jakiejkolwiek innej gliny, podczas gdy inne zhuni mogą mieć takie domieszki.
– Xiaomeiyao zhuni 小煤窑朱泥 – ceniona, bardzo czysta glina zhuni, pochodząca z kopalni Xiaomeiyao. Kurczliwość ok. 30%, wypalana w temperaturze 1080°C. Intensywnie czerwona barwa.
– Shihongni 石红泥– bardzo rzadka glina o małej plastyczności i kurczliwości powyżej 25%, zawierająca ekstremalnie dużo tlenku żelaza. Niektóre źródła podają, że czajniczki te wzbogacają wodę jonami żelaza nawet w większym stopniu niż żeliwne japońskie czajniki do gotowania wody. Oprócz tego, że z gliną tą trudno się pracuje, to wiele czajniczków pęka w trakcie wypału, dlatego czajniczek z czystej gliny shihongni jest rzadko spotykany – charakteryzuje się bardzo ciemnym odcieniem czerwieni.
– Shihuangni 石黄泥 lub zhushani 朱砂泥 – tak jak shihongni, jest to glina bardzo rzadka, znajdowana w najgłębszych warstwach kopalni Zhaozhuang i Xiaomeiyao, rzadko używana bez domieszek do produkcji czajniczków ze względu na małą plastyczność i kurczliwość do 40%. Surowa ruda ma kolor żółty, a po wypaleniu kolor żółto-czerwony w niższym zakresie temperatur (ok. 1130°C) i niemal czarny, metaliczny w górnym zakresie temperatur (ok. 1200°C). W czasach dynastii Ming nazwa shihuangni bywałą używana do określania ogółu glin zhuni.
– Bai zhuni 白朱泥 – „biała zhuni” – rzadko występująca i rzadko używana. Kurczliwość około 25%, szeroki zakres temperatury wypału od 1065 do znacznie powyżej 1200°C.
Zisha Hongni – standardowa hongni 红泥, czerwona glina ze skały typu jiani, czyli aleurytu. Chociaż kolorem bliżej jej do zhuni, to charakterystyką i wpływem na herbatę bliżej jej do zini. Jest bardziej porowata od zhuni, ale mniej porowata od zini.
Temperatura wypału 1120～1180℃ kurczliwość, w zależności od rodzaju i pochodzenia, ok. 5.5%-13%. Mówiąc o „oryginalnej” hongni najczęściej ma się na myśli Huanglongshan hongni, czerwoną glinę wydobywaną w kopalni Huanglongshan. Gliny hongni są bardzo uniwersalne, dobrze nadadzą się do parzenia wielu rodzajów herbat.
klasyczny czajniczek z gliny hongni, Fabryka nr 1, lata 89-92, kolekcja autora
– Da hongni („duże hongni”) – 大红泥 rzadsza glina hongni z Huanglongshan, ciemnoczerwona, temperatura wypału 1120-1150°C, kurczliwość 12%. Zapasy tej gliny zostały już wyczerpane.
– Jiangpo hongni – 降坡红泥 jiangponi (dosłownie „glina z osuwiska”) jest mieszanką glin hongni, zini oraz duanni, ale jeśli hongni zdecydowanie przeważa w mieszance, to bywa klasyfikowana jako podtyp czerwonej gliny. Jiangpo hongni występuje w pobliżu kopalni Huanglongshan. Złoża bardziej oddalone od Huanglongshan mają mniejszą zawartość czerwonej gliny, a większą zawartość duanni.
przykład gliny jiangpo hongni z widocznymi jasnymi plankami gliny duanni
Duanni
Duanni 段泥 to szeroka grupa glin w barwach szarych, zielonkawych i żółtawych, często z widocznymi drobinkami koloru brązowego lub czerwonego. Ważną cechą dystynktywną wszystkich duanni jest to, że w porównaniu z innymi glinami zisha zawierają mało tlenku żelaza (tylko 2-4%). Gliny duanni mają niską kurczliwość (do 10%) i wypalane są w temperaturze 1130-1250°C.
Pierwotnie nazwa duanni była zapisywana 团泥, gdzie 团 oznacza bryłkę czy zbitkę.
Pierwotnie nazwa duanni była zapisywana 团泥, gdzie 团 oznacza bryłkę czy zbitkę.
czajniczek z gliny duanni
Czajniczki z niektórych typów gliny duanni są znane z tego, że wyraźnie wpływają na aromat i smak parzonych w nich herbat, ograniczając wiele aromatów, w związku z czym mogą być dobrym wyborem do herbat, które mają pewne wady wymagające zamaskowania, ale niekoniecznie będą najlepszym wyborem do bardzo dobrych herbat, których smaki i aromaty chcielibyśmy podkreślić na tyle, na ile to tylko możliwe. Jednak jest to kategoria szeroka i nie można jej generalizować – wśród glin duanni można znaleźć takie, które są gładkie i niechłonne niemal jak porcelana.
– Benshan duanni 本山段泥 – oryginalna, standardowa duanni z kopalni Huanglongshan, glina ziarnista, piaszczysta, o ciepłej żółtej barwie
– Benshan lüni 本山绿泥– oryginalna „zielona glina”, obecnie już rzadko spotykana. Wykonane z niej czajniczki mają pastelową żółtą barwę
– Mo lüni 墨绿泥 – atramentowo-zielona glina – występuje na rynku często, ale jej kolor osiągany jest przez barwienie duanni tlenkiem chromu i tlenkiem kobaltu
– Huangjin duan 黄金段 – glina o lekko złotawym zabarwieniu
– Qinghui duan 青灰段 – ziarniste duanni w kolorze popielatym
– Zhima duan 芝麻段 – sezamowe duanni – nazywane tak przez liczne czarne drobinki zawarte w glinie, przypominające ziarenka sezamu
– Bai duan 白段 – biała duanni – mieszanka glin z dużą zawartością bardzo jasnej gliny.
surowa i wypalona glina lüni w muzeum ceramiki w Yixing
przykład gliny duanni z wyraźnie zaznaczonymi czarnymi drobinkami
Inne rodzaje gliny
– Jiangponi 降坡泥 – mieszanka hongni, zini i duanni, wypalana w temperaturze 1150-1200°C, kurczliwość około 12%. Odkryta przypadkowo w latach 90. podczas budowy nowej drogi w pobliżu kopalni Huanglongshan. Może występować w szerokiej gamie kolorów, od żółtawych do brązowo-purpurowych. Przeważają takie o zabarwieniu czerwono-brązowym, nazywane jiangpo hongni, „czerwona glina z osuwiska”. Taka glina występuje bliżej kopalni Huanglongshan, natomiast złoża bliżej Qinglongshan mają więcej gliny duanni i uznawane są za niższej jakości. Uważa się, że herbata parzona w czajniczkach z tej gliny ma mniej cierpkości. Jiangponi szybko nabiera też ładnej patyny.
– Heini 黑泥 – czarna glina – temperatura wypału 1140°C, kurczliwość ok. 14%. Bardzo rzadka glina, która występowała w kopalni Huanglongshan pod pokładami gliny zini. Przez niektórych klasyfikowana jako podtyp zini, a przez niektórych jako zupełnie osobny typ i jeden z „podstawowych” kolorów glin zisha z Yixing. Stare czajniczki wykonane z czystej gliny heini są ekstremalnie rzadkie, a obecnie zasoby tej gliny zostały wyczerpane. Dlatego można mieć niemal pewność, że czajniczek sprzedawany jako heini jest barwiony lub wykonany z innej gliny wypalanej w atmosferze redukcyjnej.
– Heitiesha i Heijinsha 黑铁砂 / 黑金沙– dosłownie „czarno-stalowy piasek” i „czarno-złoty piasek”. Czasem sprzedawane jako naturalnie czarne rodzaje gliny, w rzeczywistości powstają przez dodanie manganu do innej gliny, najczęściej zini.
– Baini 白泥 – biała glina – obecnie bez mieszania bardzo rzadko znajduje zastosowanie w produkcji czajniczków, chociaż można znaleźć przykłady takich czajniczków z przeszłości. Częściej używa się jej do produkcji większych naczyń na przykład używanych bezpośrednio na ogniu. Surowa ruda ma kolor niemal biały, po wypaleniu blado-żółty, blado-zielony, brudny biały lub lekko czerwony, przez domieszkę występującej w pobliżu czerwonej gliny. W przeciwieństwie do głównych glin z Yixing, biała glina często jest szkliwiona lub barwiona.
donica na bonsai, XVIII wiek, biała glina, własność japońskiego kolekcjonera, źródło zdjęcia: https://www.sohu.com/a/509418774_121124391
Źródła gliny zisha
Dashuitan 大水潭 – historyczna kopalnia, z której pochodziła znaczna część gliny zini w czasach dynastii Ming i Qing. Kopalnia odkrywkowa, na początku XX wieku zalana przez wody gruntowe.
Baoshan 宝山 – płytka odkrywkowa kopalnia, wykorzystywana w czasach przed otwarciem zinstytucjonalizowanych kopalni.
Huanglongshan 黄龙山 – najbardziej znana i największa kopalnia gliny w Yixing. Ostatni z pięciu szybów został zamknięty w 1999 roku. Za część Huanglongshan można też uznać kopalnię Taixi, w której wydobycia gliny zakazano w w roku 2004. Nielegalne wydobycie gliny w Huanglongshan było kontynuowane do roku 2010, kiedy teren został ogrodzony wysokim murem.
ogrodzona murem kopalnia Huanglongshan
Qinglongshan 青龙山 – odkrywkowa kopalnia działająca w latach 1987-1994. Została zalana, a wokół powstałego jeziora założono park miejski.
zalana kopalnia Qinglongshan
Hongwei 红卫, Xiangshan 香山, Xiaomeiyao 小煤窑 – kopalnie odkrywkowe we wsi Hongwei lub w jej pobliżu, wydobywające przede wszystkim glinę zhuni.
Zhaozhuang 赵庄, Hehuatan 荷花潭, Jiangli 蒋笠 – kopalnie odkrywkowe we wsi Zhaozhuang, wydobywające przede wszystkim zhuni.
Autor: Konrad Pociask
lipiec 2023
detal na murze ogradzającym kopalnię Huanglongshan
